Dr. Abdülkadir ERKUT
DİB Din İşleri Yüksek Kurulu Uzmanı

يَٓا اَيُّهَا الَّذِينَ اٰمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلّٰهِ وَلِلرَّسُولِ اِذَا دَعَاكُمْ لِمَا يُحْيِيكُمْۚ وَاعْلَمُٓوا اَنَّ اللّٰهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَاَنَّـهُٓ اِلَيْهِ تُحْشَرُونَ 

“Ey inananlar! Hayat verecek şeylere sizi çağırdığı zaman Allah ve Resulü’ne uyun. Ve bilin ki Allah, kişi ile onun kalbi arasına girer ve siz mutlaka onun huzurunda toplanacaksınız.” (Enfal, 8/24.)

Bedir Savaşı’nda Müslümanlar, müşriklere karşı büyük bir zafer kazandılar. Ancak savaş sonrasında henüz konulmuş bir kural bulunmadığından elde edilen ganimetin taksiminde ihtilaf ettiler. Bu münasebetle nazil olan ayetler müminlere Allah’tan korkmalarını, Allah’ın ve peygamberinin hükmüne itaat etmelerini emrediyordu. (Enfal, 8/1-2.) Nitekim Bedir Savaşı’ndan önce de düşmanla karşılaşmayı değil kervana ulaşmayı istemişler; ancak Allah Resulü’ne itaati seçip düşmanla savaştıklarında itaatin bereketine erişmişler, ilahi yardımlara mazhar olmuşlardır. Enfal suresinde çeşitli münasebetlerle Allah ve Resulü’ne itaatin önemi vurgulanmaktadır ki bunlardan biri de şu ayettir: “Ey inananlar! Hayat verecek şeylere sizi çağırdığı zaman, Allah ve Resulü’ne uyun. Ve bilin ki Allah, kişi ile onun kalbi arasına girer ve siz mutlaka onun huzurunda toplanacaksınız.” (Enfal, 8/24.)

Ayet-i kerime her Müslümana,  Allah ve Resulü’ne itaat için harekete geçme, kendisine dinî bir konu hakkında Allah’ın veya Resulü’nün sözü ulaştığında onunla süratle amel etme, ona muhalif olan görüşleri terk etme sorumluluğu yüklemektedir. Peygamberin davet ettiği şeye itaatin gerekliliği, “Peygamber sizi çağırdığı zaman Allah ve Resulü’nün çağrısına uyun.” diye ifade edilmiştir. (Yani davet fiili tekil olarak gelmiştir.) Çünkü daveti doğrudan icra eden, insanlara ulaştıran peygamberdir. Peygamberin çağrısına yapılan bu vurgu, aynı zamanda ona icabetin Allah’a icabet gibi olduğunu ifade etmektedir. (Nesefi, Medarikü’t-Tenzil, I, 639.) Peygamberin çağrısı, hayatta iken çağırdığında yanına gelmeyi de davetine icabet edip itaat etmeyi de içermektedir. (Buhari, Tefsir, 8.)

Müminler, Allah ve Resulü’nün çağrısına icabet etmelidir; çünkü bu çağrı onlara hayat verecek bir çağrıdır. Hayatta olan insanı diriltmek söz konusu olamayacağından ayette geçen “hayat verme” ifadesinin gerçek anlamının dışında kullanıldığı anlaşılır (istiare). Hayat verecek şeylerin ne olduğuna dair çeşitli görüşler vardır. Ana hatları ile ifade etmek gerekirse bunlardan birincisi imandır. Çünkü iman kalbin hayatı, küfür ise ölümüdür. İnsanlar küfür ile ölü hükmünde iken Allah onları iman ile diriltir. İkinci yoruma göre hayat verecek olan şey, Kur’an’dır. Onun çağrısına icabet eden için kurtuluş, güven, ebedî hayat ve sermedî nimet vardır. Ayrıca o, ilmin kaynağıdır. İlim ise hayattır. Hayatın sebebi, hayat olarak isimlendirilmiştir. Üçüncü yoruma göre hayat verecek olan şey, hak ve hakikattir. Hayat verecek olan şeyin hak ve hakikat olarak yorumlanması başta iman ve Kur’an olmak üzere diğer görüşleri de kapsayan bir görüştür. (Razi, Mefatihu’l-Ğayb, XV, 472.)

Allah Resulü’nün çağrısına uymamanın sonuçları da vardır ki bunlar devamında şöyle ifade edilmiştir: “Ve bilin ki Allah, kişi ile onun kalbi arasına girer.” Allah’ın kişi ile kalbi arasına girmesi, O’nun sıfatları ile ilgili olarak yorumlanır. Zira Allah mekândan münezzehtir. O’nun (c.c.) ilim sıfatı kişinin gizlediğini bilmesine, kudret sıfatı ise kişiye azmettiği şeyi yapma izni vermesine veya o fiili yapmayı engellemesine taalluk eder. İki şey arasına bir engelin girmesi gibi Allah’ın bilgisi de kişi ile kalbi arasına girer. Çünkü O, kuluna şah damarından yakındır. (Kaf, 50/16.) Allah’ın, kişi ile onun kalbi arasına girdiği vurgulanarak onun aklına gelen düşüncelere dikkat çekilmekte; müminler peygamberin davetine gevşeklik göstermek, ona icabet sorumluluğundan kaçınmak, ona muhalefet edişini gizlemek gibi düşüncelere kapılmaktan sakındırılmaktadır. Kişi Allah Resulü’nün çağrısına uyduğu takdirde Allah onu nefsine galip kılacak; onunla nefsinin çağırdığı şey arasına engel koyacaktır. Ancak bu çağrıya uymaktan imtina ederse de nefsini kalbinin çağırdığı şeyle arasına engel kılacaktır. (Maturidi, Tevilatü Ehli’s-Sünne, V, 178; İbn Aşur, et-Tahrir ve’t-Tenvir, IX, 315.) Allah Resulü’nün çağrısına uymamanın sonucu, sonraki cümlede daha şiddetli bir üslupla şöyle ifade edilmektedir: “Ve siz mutlaka onun huzurunda toplanacaksınız.” Zira ecel, ansızın gelip bu çağrıya icabet etme düşüncesinin önüne engel olabilir. Bu yüzden emri süratle uygulamalı, başka vakte ertelememelidir.

Allah Resulü’nün çağrısına uymamanın dünyevi sonuçları da vardır ki sonraki ayette bundan bahsedilmektedir. (Enfal, 8/25.) Müslümanlar hep birlikte Allah Resulü’nün çağrısına uymadıkları takdirde pek çok konuda ihtilafa düşerler. Yaşadıkları ihtilaflar zamanla çatışmaya dönüşür. Toplumsal düzenleri bozulur, durumları kötüleşir. Toplumun önderi konumunda olanlar gidişatı durdurmak için çaba göstermezse fitne ateşi her yere yayılır ve iyi kötü demeden herkesi yakar.

İslam hak dindir; insanlık için bir diriliş çağrısıdır. Bu çağrıya icabet eden, gaflet ve cehalet karanlıklarını izale eder, tembellik ve miskinlik illetlerinden kurtulur. Dünyada, iman ve salih amelle güzelleşen mutlu bir hayata ulaşır; ahirette ise güzelliği tasavvur dahi edilemeyecek ebedî bir hayata kavuşur. Ancak İslam’ın bu diriliş çağrısı, yaşadığımız yüzyılın bağrında tam olarak yankılanamamaktadır. Müslümanların bazı yanlış uygulamaları, istismar çevrelerinin fırsatçılıkları, terör örgütlerinin sapkınlıkları, İslam’ın gerçek yüzünün görülmesine mani olabilmektedir. Oysa Müslümanlar, beşerî zaafların, dünyevi ihtirasların ağırlığından kurtulup hep birlikte İslam’ın çağrısına koştuklarında, olanca saflığı ile gönüllerini Allah ve Resulü’ne açtıklarında İslam’ın hakikati ortaya çıkacaktır. Ve böyle bir seferberlik sayesinde onlar, kendi dirilişlerini tecrübe ederken başkalarının dirilişlerine de vesile olabileceklerdir. İslam’ın çağrısına icabet ederek dirilen ve elindeki diriliş meşalesiyle etrafını aydınlatanlar ile kendini bundan mahrum kılanların aşağıdaki tasviri bu hakikatin veciz bir ifadesidir: “Ölü iken dirilttiğimiz ve kendisine insanlar arasında yürüyebileceği bir ışık verdiğimiz kimse, karanlıklar içinde kalıp ondan hiç çıkamayacak durumdaki kimse gibi olur mu?” (Enam, 6/122.)

Kaynak: Diyanet Haber